Έκθεση Α’ Λυκείου – Κριτήριο αξιολόγησης: Γλωσσικός διεθνισμός, γλωσσομάθεια και μητρική γλώσσα

Έκθεση Α’ Λυκείου – Κριτήριο αξιολόγησης: Γλωσσικός διεθνισμός, γλωσσομάθεια και μητρική γλώσσα

Κείμενο: ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Το παράδειγμα της ελληνικής γλώσσας

Ανήκω σ’ αυτούς οι οποίοι πιστεύουν βαθιά πως η μητρική γλώσσα κάθε ανθρώπου και κάθε λαού δεν είναι απλό εργαλείο συνεννόησης αλλά πολιτισμική, κοινωνική και ατομική αξία, στοιχείο καθοριστικό της ποιοτικής ύπαρξης του ανθρώπου. Αφού η συνείδησή μας για τον κόσμο, για τους άλλους και για τον εαυτό μας περνάει μέσα από έννοιες γλωσσικά δομημένες και εκφρασμένες, η βαθύτερη ουσία του ανθρώπου είναι το πνεύμα και η γλώσσα του. Πιο σημαντικό ίσως από το γεγονός ότι ο άνθρωπος μπορεί και στοχάζεται είναι ότι μπορεί και ανακοινώνει τον στοχασμό του, ότι διαλέγεται για αυτόν. Έτσι η γλώσσα του ανθρώπου ως κύριο συστατικό της συνείδησής του είναι κι αυτό που συνιστά την ταυτότητά του ως προσώπου, που τον ξεχωρίζει από την έννοια της μάζας, ενώ συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους ανθρώπους, ως συνάντηση, ως επικοινωνία.

Υποστηρίζω πως, πέρα από την ωφελιμιστική χρηστική πλευρά της γλώσσας, υπάρχει και μια άλλη διάσταση της γλώσσας, η ηθική. Μ’ αυτό εννοώ πως μαθαίνοντας μια ξένη γλώσσα λ.χ. πέρα από τη βελτίωση της επαγγελματικής μου κατάστασης, των αποδοχών μου, της κοινωνικής προβολής κ.λπ., γνωρίζω καλύτερα, πιο άμεσα, πιο βαθιά, πιο ουσιαστικά, τους ανθρώπους που μιλούν• που ζουν και υπάρχουν μέσα απ’ αυτήν. Αυτό ονομάζω “ηθική της γλώσσας”: την ποιότητα και την ειλικρίνεια της συνάντησης ανθρώπου με άνθρωπο μέσα από τη μητρική ή την ξένη γλώσσα. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρώ και σοβαρό “πολιτισμικό έλλειμμα” το να περιορίζεται ωφελιμιστικά η γνώση των ξένων γλωσσών σε μία και μόνη γλώσσα όποια κι αν είναι. ‘Ετσι χάνεται ουσιαστική η άμεση επαφή με άλλες γλώσσες• που θα πει με άλλους λαούς, άλλους πολιτισμούς, άλλες προσπελάσεις του κόσμου. Το να μαθαίνουμε όλοι μόνο Αγγλικά λ.χ., ή μόνο Γαλλικά, ή μόνο Ρωσικά κ.ο.κ., όλοι το ίδιο, χάριν μιας ευρύτερης και ευκολότερης τάχα επικοινωνίας, είναι μια μορφή “γλωσσικού εξισωτισμού” και συνάμα “πνευματικού ολοκληρωτισμού” που δεν μπορεί να προοιωνίζεται καλά για τον άνθρωπο και την ανθρωπιά του.

Κι όταν μάλιστα ο ωφελιμισμός συνδυάζεται και με τάσεις μιμητισμού η αίσθηση ανωτερότητας και υψηλού κοινωνικού γοήτρου της ξένης γλώσσας έναντι της μητρικής του περιορίζεται έτσι αποκλειστικά στα στενά γεωγραφικά όρια μιας συγκεκριμένης χώρας, τότε περνάμε σε ανώμαλες γλωσσικές καταστάσεις: σε νόθευση της μητρικής μέχρι μιγαδοποίησης (creolization), σε αποδυνάμωση και των κινήτρων εκμάθησης της μητρικής γλώσσας και γενικότερα σε υποβάθμιση της μητρικής γλώσσας.

Αυτός ο “γλωσσικός διεθνισμός”, που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές ανάλογα με τη γλώσσα που τον ενσαρκώνει, θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος, αν δεν αποτελούσε —ευτυχώς κι από τη φύση του— μια γλωσσική ουτοπία. Παρ’ όλη την επέκταση μιας συγκεκριμένης γλώσσας εις βάρος των εθνικών γλωσσών τελικά παραμένει ένας άλλος γλωσσικός πύργος” που η ανύψωσή του προσκρούει στην πολυγλωσσία του ανθρώπου, στο ισχυρό ένστικτο της γλωσσικής διαφοροποίησης κάθε ατόμου, κάθε ομάδας, κάθε έθνους του, είναι και η μέγιστη μορφή πνευματικής ελευθερίας.

‘Aλλη είναι η περίπτωση του πνευματικού και πολιτισμικού γοήτρου μιας γλώσσας που μπορεί να επηρεάσει άλλες γλώσσες. Εννοώ την περίπτωση της Ελληνικής. Η προσφυγή στην Ελληνική δεν ήταν προϊόν συρμού ή ωφελιμιστικών λόγων. ‘Ηταν η ανάγκη του ανθρώπου να μελετήσει τα μεγάλα κείμενα που γράφτηκαν για μεγάλης σημασίας θέματα από μεγάλους στοχαστές της ανθρωπότητας. Αυτή η γλώσσα η Ελληνική, “αυτή η γλώσσα η μικρή η μεγάλη” μια γλώσσα που μιλιέται 4.000 χρόνια τώρα, δεν είναι κρίμα να περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά όρια της Ελλάδος και να είναι ανύπαρκτη ή δυσπρόσιτη ως δυνατότητα στα ευρύτερα πνευματικά όρια της Ευρώπης και του υπολοίπου κόσμου μέσα από τον χώρο του σχολείου και της παιδείας; Η Ελληνική ως γλώσσα δεν είναι αποκλειστικό κτήμα των Ελλήνων, αλλά απόκτημα του ανθρώπου όπου γης. Και φυσικά το ίδιο ισχύει για όλες τις μεγάλες πολιτισμικές γλώσσες, που σιγά-σιγά χάθηκαν από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια στον βωμό της στυγνής χρησιμοθηρίας ή του γλωσσικού διεθνισμού. Αυτή είναι μια άλλη παραβίαση της “ηθικής της γλώσσας”, και συγχρόνως μια “απώλεια πολιτισμού” που είναι πανανθρώπινη απώλεια. Η ιδεολογία της χρησιμοθηρίας μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με την υπεράσπιση του δικαιώματος του ανθρώπου για το “περιττό”• που συνήθως είναι και το ουσιαστικό!

Γ. Μπαμπινιώτης

ΘΕΜΑΤΑ

1. Ποιο περιεχόμενο δίνει ο συγγραφέας στον όρο «γλωσσικός διεθνισμός»;

[ μονάδες 10]

2. Για ποιους λόγους ο συγγραφέας θεωρεί την εκμάθηση μιας μόνο γλώσσας ως πνευματικό ολοκληρωτισμό;

[μονάδες 10 ]

3. «…η μητρική γλώσσα κάθε ανθρώπου και κάθε λαού δεν είναι απλό εργαλείο συνεννόησης αλλά πολιτισμική, κοινωνική και ατομική αξία, στοιχείο καθοριστικό της ποιοτικής ύπαρξης του ανθρώπου»: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε 80 λέξεις.

[μονάδες 10 ]

4. Να εντοπίσετε στο κείμενο και να γράψετε τρεις όρους που συνιστούν ειδικό λεξιλόγιο.

[μονάδες 3 ]

5. Στοχάζεται, διαλέγεται, ωφελιμιστική, αποδυνάμωση, γοήτρου, συρμού, διεθνισμού: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

[μονάδες 7]

6. «Υποστηρίζω πως, πέρα από την ωφελιμιστική χρηστική πλευρά της γλώσσας… και την ανθρωπιά του»: Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η παράγραφος αυτή του κειμένου; Να απαντήσετε τεκμηριωμένα.

[μονάδες 10 ]

7. Σε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σχετικά με την εκμάθηση ξένων γλωσσών να εκθέσετε τις απόψεις σας για τη σημασία που έχει η γλωσσομάθεια στις μέρες μας καθώς και η ταυτόχρονη γνώση και χρήση της μητρικής γλώσσας. [ 450λ ].

[μονάδες 50 ]

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό