Το φως και το σκοτάδι, το καλό και το κακό, το είναι και το μη είναι… αντιθετικά ζευγάρια που εδώ και αιώνες (χιλιετίες) έχουν προβληματίσει θεολόγους, φιλοσόφους ποιητές και πεζογράφους.

Ακόμα και στην Επιστήμη τα ετερώνυμα αποτελούν θέμα μελέτης όσον αφορά την αλληλεπίδρασή τους. Η αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη είναι διαποτισμένη από αυτό το αρχέγονο δίπολο, ένα δίπολο που εκφράζεται σε πολλά επίπεδα της ποίησης, της φιλοσοφίας ακόμα και της Θεογονίας.

Οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν τον θεό Απόλλωνα, ο οποίος είχε ταυτιστεί με τον Ήλιο, τη Μουσική και γενικά με εξευγενισμένα «προϊόντα» του πολιτισμού. Ο Απόλλωνας εξέφραζε την «καλή» πλευρά του ανθρώπου, τη λελογισμένη, τη συνετή, τον δρόμο της Αρετής.

Από την άλλη μεριά, όμως, οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν με μεγάλες και εντυπωσιακές γιορτές τη «σκοτεινή» θεότητα του Διονύσου. Ο Διόνυσος δεν εξέφραζε φυσικά το κακό αλλά τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Διασκέδαση, αλκοόλ, ένωση με το θείο μέσω παραστάσεων, ένας άλλος κόσμος τόσο διαφορετικός, παράλληλος αλλά πραγματικός. Δύο παράλληλες πορείες εκπορεύονται από την ίδια πηγή, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. (ο Ηράκλειτος θα λέγαμε ότι είναι διάχυτος σε όλο αυτό το σκεπτικό και ο Έγελος φυσικά).

Οι αρχαίοι Έλληνες και φυσικά πολλοί φιλόσοφοι δεν μπόρεσαν ποτέ να εξοβελίσουν αυτό το «σκοτεινό» από τον ανθρώπινο βίο (σε αντίθεση με τις θρησκείες που πάντα έχουν εκπεπτωκότες) και πιο σωστά θα λέγαμε ότι δεν θέλανε να αποσιωπήσουν την πραγματικότητα.

Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Κάποιες φορές μπορεί να είναι φωτεινή, κάποιες άλλες σκοτεινή και ίσως πολλές φορές να βρίσκεται σε ένα «ημίφως», σε ένα μέρος που δεν μετέχει πλήρως ούτε στο Είναι ούτε στο Μη Είναι αλλά ταλαντεύεται σε μία περιοχή που κάποιοι την ονομάζουν γκρίζα ζώνη της Διαλεκτικής.

Ο Παρμενίδης (με το Όν και το Μη Όν), ο Ηράκλειτος (που ονομάστηκε και από κάποιος σκοτεινός φιλόσοφος), ο Πλάτωνας( με το Έτερον), ο Αριστοτέλης(με το Άλλον) και γενικά όλα τα μεγάλα πνεύματα στην εποχή τους ο καθένας, γνώριζαν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο σίγουρα, τόσο φωτεινά όταν εμπλέκεται η φύση του ανθρώπου.

Ένα «ημίφως», λοιπόν, κυριαρχεί στην ανθρώπινη φύση, η οποία όμως ανήκει σε ένα ευρύτερο «φυσικόν». Για όσους το πιστεύουν αυτό, ίσως και στην φύση να ισχύει κάτι παρόμοιο αλλά σε ένα άλλο επίπεδο.

Ό,τι όμως και να ισχύει το σκοτάδι πάντα θα είναι ανεξερεύνητο, θελκτικό και κάποιες φορές τρομακτικό. Σε φέρνει μπροστά στους φόβους σου. Για άλλους πάλι το «ημίφως» είναι πιο γοητευτικό γιατί απαλύνει τις ατέλειες, εξιδανικεύει την μορφή, την περίσταση και την υφή των πραγμάτων.

Ένα πάντως είναι βέβαιο, ειδικά για τους αισιόδοξους «post tenebras lux». Μετά το σκοτάδι έρχεται το φως. Το φως ως λύτρωση.

Ας το περιμένουμε όλοι μας.

Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας

© schooltime.gr