Η ελληνική Επανάσταση του 1821 μέσα από τα εθνικοαπελευθερωτικά μηνύματα που εκφράζει, επηρεάζει βαθύτατα τους σύγχρονούς της  ποιητές  της Επτανησιακής Σχολής.

Ο Ανδρέας Κάλβος, βαθύτατα επηρεασμένος από τον ιταλικό νεοκλασικισμό και τις φιλελεύθερες ιδέες της γαλλικής επανάστασης,  γράφει τα λυρικά ποιήματά του, τις ωδές,  στη λόγια γλώσσα,  με θεματικό κέντρο την ελληνική Επανάσταση αλλά και απώτερο στόχο την έκφραση της προσωπικής του ιδεολογίας. Το  μαχητικό φρόνημα των  επαναστατημένων Ελλήνων, το οποίο υμνεί αποτελεί τον πυρήνα του έργου του, ενώ παράλληλα προσπαθεί να εκφράσει τη συλλογικότητα του αγώνα προσβλέποντας στην εμψύχωση του λαού, την ενδυνάμωση της αγωνιστικής διάθεσης και παράλληλα στην αναγνώριση  των κατορθωμάτων και τη δόξα των ηρώων.

Η ποίησή του αποκτά κοινωνικό περιεχόμενο ενώ προβάλλει  έννοιες όπως η αρετή, η ανδρεία, η δόξα, η φιλοπατρία, η δικαιοσύνη, η ελευθερία. Η δικαιοσύνη για την τιμωρία των τυράννων και η επικράτηση της δικαιοσύνης έναντι της αδικίας θα επιτευχθεί μέσω της κατάκτησης της πολυπόθητης ελευθερίας για τους Έλληνες. Στο έργο του,  η Ελευθερία ταυτίζεται με την Αρετή.

Ο Κάλβος εκδίδει τη «Λύρα» το 1824,  μια συλλογή με 10 ωδές και το 1826 τα «Λυρικά», μια άλλη συλλογή με άλλες 10 ωδές. Στην 4η Ωδή της Λύρας, με τον τίτλο «Εις Ιερόν Λόχον» εξαίρει τη γενναία πράξη της αυτοθυσίας των Ιερολοχιτών του Αλ.Υψηλάντη που αγωνίστηκαν στο Δραγατσάνι τον Ιούνιο του 1821. Στην 6η Ωδή , «Εις Χίον», θρηνεί για τη σφαγή του πληθυσμού  στο νησί και την ερήμωση του τοπίου από τους Τούρκους αποζητώντας εκδίκηση για τις φρικαλεότητες που συνέβησαν. Στην 8η Ωδή, «Εις Αγαρηνούς» που είχε αρχικά τον τίτλο «Εις Τυράννους»  στηλιτεύει τις ανόσιες πράξεις των τυράννων και παρακινεί το λαό στην αποτίναξη του απεχθούς ζυγού. Η ωδή  «Ωκεανός» διαπνέεται από αγωνιστικό και παραινετικό ύφος. Ο ποιητής αντλεί το θέμα του και εδώ από την ελληνική Επανάσταση. Σε αυτή συμπυκνώνει την ιστορία της σκλαβωμένης Ελλάδας, με τη μετάβαση από τη «νύκτα δουλείας, νύκτα αιώνων» (σκλαβιά) στις ναυτικές νίκες του 1822 που τερματίζεται με τη μεσολάβηση της θεϊκής Ελευθερίας.

Στην ωδή των Λυρικών «Ηφαίστεια», εξυμνεί το έργο των πυρπολικών που  χρησιμοποιούσαν οι αγωνιστές εναντίον των Τούρκων και  εγκωμιάζει  το όνομα του Κωνσταντίνου Κανάρη. Στην 4η Ωδή  «Εις Σάμον», γράφει χαρακτηριστικά: «Όσοι το χάλκεον χέριβαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμηνη ελευθερία». Αναδεικνύει έτσι την ελευθερία ως υπέρτατο αγαθό στην ανθρώπινη ζωή. Για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας  απαιτείται σκληρός και αδιάκοπος αγώνας. Χρειάζεται μεγάλη γενναιότητα, θάρρος, ανδρεία και ψυχική δύναμη. Γιατί χωρίς «αρετήν και τόλμην» δεν μπορεί να πετύχει τίποτα ο άνθρωπος στη ζωή του, πόσο μάλλον το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας.

Ο Διονύσιος Σολωμός, ο εθνικός μας ποιητής, εμπνέεται από τον επαναστατικό αγώνα και  γράφει τον «Ύμνον εις την ελευθερίαν», το 1823, στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο,  με θέμα τους αγώνες του ελληνικού λαού για την ελευθερία από τον Τούρκο κατακτητή. Η Ελευθερία, αλληγορική μορφή, επιστρέφει ξανά στην Ελλάδα προκαλώντας χαρά και αγαλλίαση στις ψυχές των Ελλήνων, καθώς αντιλαμβάνονται πως πραγματοποιείται ο πόθος τους για τη λευτεριά.

Το 1823 γράφει ένα ποίημα με τίτλο «Εις Μάρκον Μπότσαρη», εμπνευσμένο από την  ηρωική μορφή του Σουλιώτη Μάρκου Μπότσαρη και το θάνατό του στο Κεφαλόβρυσο την ίδια χρονιά. Ο θάνατός του προκαλεί θλίψη ενώ στον τάφο του «καθίζει η Δόξα μονάχη» και ο ποιητής παρομοιάζει τη συγκέντρωση των Ελλήνων στην κηδεία του Μπότσαρη με αυτή των Τρώων στην ταφή του Έκτορα.

Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή των Ψαρών από τους Τούρκους το 1825 εμπνέεται το επίγραμμά του, στο οποίο γράφει χαρακτηριστικά: «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη , περπατώντας η Δόξα μονάχη, μελετά τα λαμπρά παλληκάρια και στην κόμη στεφάνι φορεί,  γενομένο από λίγα χορτάρια, που είχαν μείνει στην έρημη γή». Εδώ, η Δόξα, προσωποποιημένη αναλαμβάνει να τιμήσει τους γενναίους νεκρούς μέσα στο ολοκληρωτικά κατεστραμμένο τοπίο.

Το κορυφαίο ποιητικό έργο του Σολωμού, οι «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» έχει και αυτό στηριχθεί σε ιστορικό γεγονός  της Επανάστασης του 1821. Αναφέρεται στη β΄ πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825-Απρίλιος 1826)  από τους Τούρκους και στη συνέχεια από τους Αιγυπτίους και στην ηρωική έξοδο των πολιορκημένων, το 1826. Οι Μεσολογγίτες αμύνονται σθεναρά κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Υπομένουν καρτερικά τόσο τις φυσικές κακουχίες (την πείνα, τις αρρώστιες, το θάνατο),  τον εξωτερικό εχθρό (τους Τούρκους) , αλλά και τον εσωτερικό, τον ίδιο τους τον εαυτό που τους καλεί να γευτούν τους πειρασμούς της ανοιξιάτικης φύσης και του έρωτα.  Αυτοί όμως κατόρθωσαν να νικήσουν το Κακό, διατηρώντας ακέραιο το ήθος τους παραμένοντας ουσιαστικά, εσωτερικά ελεύθεροι, αν και ήταν πολιορκημένοι. Το Καλό νίκησε και η εσωτερική τους πάλη, τους έκανε να ξεπεράσουν την ανθρώπινη τους φύση και οδηγήθηκαν  στην ηθική ολοκλήρωση μέσω της ηρωικής τους αυτοθυσίας (Έξοδος).

Αλλά και στον «Κρητικό» εντοπίζεται το ίδιο ιστορικό πλαίσιο: ο ήρωας φεύγει από την Κρήτη μετά από την καταστολή της Επανάστασης και τις διώξεις των Τούρκων το 1823-1824 ενώ το πλοίο του βυθίζεται και ο Κρητικός βρίσκεται στη θάλασσα, προσπαθώντας μάλιστα να σώσει την αγαπημένη του από τα άγρια κύματα, την οποία και κρατά στο ένα του χέρι.

Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης γράφει κι αυτός με τη σειρά του έργα με άμεσες επιρροές από την Επανάσταση του 1821. Ο Κανάρης και ο Αθανάσιος Διάκος αποτελούν πηγή έμπνευσης για τον ποιητή και γράφει τα ομώνυμα ποιήματα. Κορυφαίο έργο του ο «Βράχος και το Κύμα», γεμάτο συμβολικά νοήματα. «Μέριασε, βράχε, να διαβώ!» το κύμα ανδρειωμένο λέγει στην πέτρα του γιαλού θολό, μελανιασμένο.[…] Μέριασε βράχε, να διαβώ, επέρασε η γαλήνη, καταποτήρας είμαι εγώ, ο άσπονδος εχθρός σου, γίγαντας στέκω εμπρός σου!». Το Κύμα συμβολίζει την αδούλωτη ελληνική ψυχή που τετρακόσια ολόκληρα χρόνια σκάβει με πείσμα και υπομονή τα «ριζά του Βράχου», τα θεμέλια της πανίσχυρης οθωμανικής αυτοκρατορίας και τελικά την καταποντίζει και την αφανίζει. «Τώρα δεν απομένει στον τόπο που ‘ταν το στοιχειό, κανείς παρά το κύμα, που παίζει γαλανόλευκο επάνω από το μνήμα».

Βέβαια πάρα πολλές μορφές και γεγονότα του Αγώνα αντικατοπτρίζονται στο δημοτικό τραγούδι όπου ο ανώνυμος δημιουργός εμπνέεται και εξυμνεί τη γενναιότητα και την αυτοθυσία των Ελλήνων κυρίως στα «ιστορικά» δημοτικά τραγούδια. Η Επανάσταση του ’21 εκφράζει το όραμα του υπόδουλου ελληνικού λαού. Δημοτικά τραγούδια όπως «Ο Γέρος του Μωριά», «Τα σαράντα παλικάρια»,  «του Διάκου», «Των Κολοκοτρωναίων, «του Δράμαλη», «του Νικοτσάρα», «του Φλέσσα η μάνα», «Οδυσσέα Ανδρούτσο» καθώς και τα «κλέφτικα» καταδεικνύουν περίτρανα τους άθλους και τον ηρωικό χαρακτήρα των προσώπων.

Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας αποτελεί το έναυσμα και συνάμα διαποτίζει τη θεματολογία της ποιητικής δημιουργίας τα χρόνια της Επανάστασης επηρεάζοντας επώνυμους και ανώνυμους ποιητικούς δημιουργούς.

*Πρώτη δημοσίευση – Μάρτιος 2015

Αντιγόνη Καρύτσα*
Φιλόλογος

♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime