Προφορικός και γραπτός λόγος – Κριτήριο αξιολόγησης: Έκφραση – Έκθεση Α’ Λυκείου

Του Άρη Ιωαννίδη*

Μιλώντας για προφορικό και γραπτό λόγο , έχουμε στην πραγματικότητα  να κάνουμε με μία περαιτέρω υποκατηγοριοποίηση της ομιλίας σε προφορική και γραπτή . Η γλώσσα υπάρχει πρώτα και πάνω απ’ όλα ως προφορική επικοινωνία . Η γραπτή ομιλία / επικοινωνία ιστορικά και ιεραρχικά ακολουθεί . Η προφορική ομιλία είναι η άμεση πλευρά της γλώσσας , ενώ η γραπτή ομιλία η έμμεση πλευρά της με τη μεσολάβηση του σημειακού συστήματος της γραφής .  Ακόμη , η προφορική επικοινωνία είναι η φυσική πλευρά της γλώσσας , που επιτελείται μέσω των φωνητηρίων οργάνων του ανθρώπου , ενώ η γραπτή είναι τεχνητή διαδικασία , που προϋποθέτει τη γνώση της γραφής . Όλοι οι άνθρωποι μιλούν , ενώ όλοι δε γνωρίζουν να γράφουν . Κι ακόμα πρώτα μιλούν κι ύστερα μαθαίνουν, αν μάθουν , να γράφουν.

Με τη εφεύρεση της γραφής , την επινόηση δηλαδή ενός σημειακού συστήματος που – με μεγαλύτερη ή μικρότερη επάρκεια ανάλογα με το είδος της γραφής και τη γλώσσα – παριστάνει τον προφορικό λόγο , ο άνθρωπος μπόρεσε να εξασφαλίσει ορισμένα πλεονεκτήματα στο επίπεδο της ομιλίας , της εφαρμογής του λόγου . Μπόρεσε πρώτα απ’ όλα να νικήσει το χρόνο και το χώρο , γιατί ο γραπτός λόγος – όταν συντρέχουν και οι κατάλληλες συνθήκες ( ύλη γραφής , κλιματολογικές συνθήκες κτλ. ) – διασώζει το λόγο επ’ άπειρον , ενώ συγχρόνως τον κάνει προσιτό και στα πιο απομακρυσμένα μέρη της Γης. Με τη γραφή ο λόγος γίνεται «αθάνατος». Παράλληλα , ο γραπτός λόγος συντηρεί την ιστορική μνήμη και ως φορέας της ανθρώπινης εμπειρίας και γνώσεως γίνεται απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάσωση και μετάδοση κάθε μορφής πολιτισμού. Αντιθέτως, ο χαρακτήρας και η προσφορά – καμιά φορά και η ίδια η ύπαρξη – ορισμένων πολιτισμών μας είναι σχεδόν άγνωστοι , γιατί δεν παραδόθηκαν μέσω του γραπτού λόγου .

Τέλος, σύγχρονες ιδίως μορφές επικοινωνίας που χρειάζονται μεγαλύτερη άνεση χρόνου στη διατύπωση ή , γενικότερα , μεγαλύτερη και επανειλημμένη προσπάθεια για την επίτευξη της ανάλογης μορφής ( ακριβολογία , σαφήνεια , πυκνότητα , λιτότητα , παραστατικότητα κτλ. ) , δηλαδή πιο σύνθετες και πιο απαιτητικές μορφές επικοινωνίας, όπως είναι η λογοτεχνία , η επιστήμη , η διοίκηση κτλ. , εξυπηρετούνται αναγκαστικά ή καλύτερα από το γραπτό λόγο . Δεν είναι λόγου χάρη τυχαίο ότι η λογοτεχνία – πέρα από τις διαφορετικές κοινωνικές , πολιτιστικές κ.ά. συνθήκες – εμφανίζεται , από αρκετά παλιά, κυρίως με τη μορφή του γραπτού λόγου.

Σ’ αυτά τα πλεονεκτήματα του γραπτού λόγου θα πρέπει να αντιπαρατεθεί μια χαρακτηριστική ιδιοτυπία του , που έχει από παλιά επισημανθεί άλλοτε ως μειονέκτημα και άλλοτε ως πλεονέκτημα αυτής της μορφής του λόγου . Κάθε γραπτό , το κείμενο γενικά , συχνά από τη φύση του επιδέχεται περισσότερες από μία ερμηνείες . Το κείμενο δεν κάνει διάλογο με τον αναγνώστη του , έτσι είναι ανοιχτό σε περισσότερες ερμηνείες – άρα και παρερμηνείες – του περιεχομένου του . Είναι πολυσήμαντο . Αυτή η ιδιότητα δημιουργεί κινδύνους σε μερικούς χώρους επικοινωνίας που απαιτούν τη μονοσημία . Σε τέτοιους χώρους – όπως λόγου χάρη το φιλοσοφικό ή το θρησκευτικό κείμενο – η αμφισημία ή η πολυσημία αποκλείονται εξ ορισμού . Το περιεχόμενο του μηνύματος εδώ πρέπει να είναι ένα μοναδικό .                  

 Γ. Μπαμπινιώτης, Θεωρητική Γλωσσολογία

Ερωτήσεις:

  1. Ποια η διαφορά προφορικού – γραπτού λόγου σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη;
  2. Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί να μας πείσει ο συγγραφέας για τα πλεονεκτήματα του γραπτού λόγου;
  3. «Σ’ αυτά τα πλεονεκτήματα… είναι ένα μοναδικό»: να εντοπίσετε τη δομή της παραγράφου. Να τεκμηριωθεί η απάντησής σας.
  4. επικοινωνία, ύλη: Να γράψετε δύο φράσεις για κάθε λέξη ώστε να δηλώνεται η δηλωτική και η συνυποδηλωτική σημασία τους.
  5. «Σ’ αυτά τα πλεονεκτήματα του γραπτού λόγου θα πρέπει να αντιπαρατεθεί μια χαρακτηριστική ιδιοτυπία του , που έχει από παλιά επισημανθεί άλλοτε ως μειονέκτημα και άλλοτε ως πλεονέκτημα αυτής της μορφής του λόγου»: Τι είδους σύνταξη υπάρχει στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Γιατί ο συγγραφέας επέλεξε αυτό το είδος σύνταξης; Να το μετατρέψετε στο άλλο είδος, τονίζοντας τις αλλαγές που παρατηρείτε στο ύφος.
  6. «Με τη εφεύρεση της γραφής , την επινόηση δηλαδή ενός σημειακού συστήματος …ορισμένων πολιτισμών μας είναι σχεδόν άγνωστοι , γιατί δεν παραδόθηκαν μέσω του γραπτού λόγου» : Να βρεθεί ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου και να δικαιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας και της παρένθεσης.
  7. Να εξηγήσετε σύντομα, σε περίπου 15-20 λέξεις το περιεχόμενο των παρακάτω φράσεων: γραπτός λόγος, ιστορική μνήμη.
  8. Ακόμη, γιατί, παράλληλα, αντιθέτως, τέλος: Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι λέξεις;
  9. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις της πρώτης παραγράφου του κειμένου, ώστε να καταδεικνύεται η ιδιαίτερη σημασία που έχουν στο κείμενο είτε οποιαδήποτε άλλη: περαιτέρω, μεσολάβηση, τεχνητή, προϋποθέτει.
  10. Σ’ ένα άρθρο (400 λέξεις) που πρόκειται να δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο, με αφορμή τη διαφορά προφορικού και γραπτού λόγου, αποφασίζετε να εκθέσετε τις απόψεις σας και  να αναφερθείτε στο ρόλο του γραπτού λόγου στην πορεία της ανθρωπότητας.

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας

 schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες  • Εκπαιδευτικές σελίδες

 Αν θέλετε να ενημερώνεστε για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime

Ακολουθήστε μας στο facebook

80+ επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου