Κριτήριο αξιολόγησης: Κριτική σκέψη – Έκθεση Γ’ Λυκείου
ΚΕΙΜΕΝΟ
Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς και οι δάσκαλοι;
1. Κριτική σκέψη είναι η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με βάση όλα τα δυνατά στοιχεία που μπορεί να έχει στη διάθεσή του Κριτική σκέψη, λοιπόν, είναι ο τρόπος με το οποίο κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τις ποικίλες πληροφορίες που δέχεται ο εγκέφαλός του από το περιβάλλον. Ο τρόπος αυτός εμφανίζει ιδιαιτερότητες από άτομο σε άτομο και ανάλογα πράττει ο καθένας. Αρχικά το άτομο μαθαίνει να στέκεται κριτικά όταν γνωρίζει τι να ρωτά πώς και πότε και στη συνέχεια πώς να σκέφτεται λογικά πότε και ποιες μεθόδους και στρατηγικές να χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει μια κατάσταση.
2. Οι δεξιότητες κριτικής σκέψης είναι σημαντικές για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η εισαγωγή αυτών των δεξιοτήτων μπορεί να αρχίσει ήδη από την προσχολική ηλικία. Είναι σημαντικό ότι οι δεξιότητες ανάλυσης, σύγκρισης και σύνθεσης πρέπει αναπτυχθούν σε μικρή ηλικία, ώστε οι μαθητές να μπορούν να τις εφαρμόσουν σε κατάλληλες καταστάσεις, είτε στην ακαδημαϊκή ή την προσωπική τους ζωή.
3. Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει ένα πολύπλοκο συνδυασμό δεξιοτήτων. Ανάμεσα στα κύρια χαρακτηριστικά είναι καταρχάς η Λογική. Η Λογική ασχολείται με τους κανόνες που χρησιμοποιούμε για να βγάζουμε σωστά συμπεράσματα, συνεπώς μας ενδιαφέρουν τα επιχειρήματα και οι συλλογισμοί. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν βασιζόμαστε στη λογική και όχι στο συναίσθημα, απαιτούμε αποδεικτικά στοιχεία, βρίσκουμε τις καλύτερες δυνατές εξηγήσεις. Ύστερα είναι η αυτογνωσία. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν σταθμίζουμε τις επιδράσεις των κινήτρων και των προκαταλήψεων μας, αναγνωρίζουμε τις δικές μας υποθέσεις ή προκαταλήψεις. Επίσης, η Τιμιότητα. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν αναγνωρίζουμε τις συναισθηματικές παρορμήσεις, εγωιστικά κίνητρα, ή άλλες πλάνες. Η κριτική σκέψη συνεπάγεται και ευρύτητα πνεύματος. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν αξιολογούμε όλα τα εύλογα συμπεράσματα, μελετούμε την ποικιλία των πιθανών απόψεων ή οπτικών γωνιών, παραμένουμε ανοικτοί σε εναλλακτικές ερμηνείες, δεχόμαστε νέες εξηγήσεις, διότι για παράδειγμα είναι καλύτερα τα στοιχεία ή είναι πιο απλά ή έχουν λιγότερες ασυνέπειες ή καλύπτουν περισσότερα δεδομένα και αποδεχόμαστε νέες προτεραιότητες, προχωρώντας σε επαναξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων ή επανεκτίμηση. Σημαντικός παράγοντας είναι, επίσης, η πειθαρχία. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν είμαστε ακριβείς, λεπτομερείς, πλήρεις και εξαντλητικοί, αντιστεκόμαστε στην χειραγώγηση και σε παράλογες προσφυγές και αποφεύγουμε γρήγορες αποφάσεις. Και τέλος, η αποφασιστικότητα. Σκεφτόμαστε κριτικά, όταν αναγνωρίζουμε τη σημασία και αξία των εναλλακτικών προοπτικών. Εν ολίγοις, οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη, είναι από τη φύση τους σκεπτικιστές, είναι ενεργοί, όχι παθητικοί. Δεν έχουν εγωιστική άποψη για τον κόσμο. Είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες και προοπτικές. Είναι πρόθυμοι να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους και να διερευνήσουν ανταγωνιστικά στοιχεία. Η κριτική σκέψη μας δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ένα ευρύ φάσμα υποκειμενικών αναλύσεων αλλά με αντικειμενικά κριτήρια, και να αξιολογήσουμε.
4. Αντίθετα, τα παθητικά, μη κριτικά σκεπτόμενα άτομα λαμβάνουν μια απλουστευτική άποψη για τον κόσμο. Αντιλαμβάνονται τα πράγματα ως μαύρο και άσπρο. Αντιλαμβάνονται ερωτήματα του τύπου «ναι ή όχι» χωρίς λεπτές αποχρώσεις. Αδυνατούν να δουν τις συνδέσεις και την περιπλοκότητα των πραγμάτων. Αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν συναφή στοιχεία.
5. Έρευνα που έγινε στην Βρετανία για τη διδασκαλία της κριτικής σκέψης έδειξε ότι η διδακτική προσέγγιση που υπερτερούσε σε σχέση με άλλες, ήταν η «ρητή εντολή» – δηλαδή, διδάσκουμε τα παιδιά συγκεκριμένους τρόπους για τα αίτια και την επίλυση προβλημάτων. Ο Beyer (1995) θεωρεί ως σημαντικά χαρακτηριστικά της κριτικής σκέψης την ικανότητα του μαθητή να είναι σκεπτικιστής, ανοικτόμυαλος, να λαμβάνει υπόψη τις ενδείξεις και να είναι σε θέση να τροποποιεί την αρχική του θέση όταν παρουσιάζονται νέα ευρήματα. Το άτομο που χαρακτηρίζεται από κριτική σκέψη πρέπει επίσης να θέτει κριτήρια – τίποτα δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό ως έχει αν δεν πληροί προϋποθέσεις. Το άτομο που έχει κριτική σκέψη πρέπει επίσης να μπορεί να αναγνωρίζει, και αξιολογεί και να δημιουργεί επιχειρήματα. Το άτομο αυτό θα πρέπει να έχει την ικανότητα να μελετά τις λογικές σχέσεις μεταξύ των πληροφοριών και να είναι ευέλικτο στο να αναθεωρεί τις αρχικές του απόψεις όταν αποδειχτεί πως η θέση του είναι λανθασμένη Σε μελέτες όπου οι καθηγητές ζητούσαν από τους μαθητές να λύσουν διάφορα προβλήματα χωρίς να τους δοθούν σαφείς οδηγίες, οι μαθητές παρουσίασαν μικρή βελτίωση (Abrami et al 2008).
Έτσι, φαίνεται ότι τα παιδιά ωφελούνται περισσότερο όταν διδάσκονται επίσημες αρχές της συλλογιστικής.
Πηγές:
Beyer, B. K. (1995). Critical thinking. Bloomington, IN: Phi Delta Kappa Educational Foundation., Caren HollowellDan CurlandGwen Dewar, Ph.DAmerican Philosophical Association
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια σε 100-120 λέξεις .
(Μονάδες 25)
Β1. «Το άτομο που χαρακτηρίζεται από κριτική σκέψη πρέπει επίσης να θέτει κριτήρια – τίποτα δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό ως έχει αν δεν πληροί προϋποθέσεις» . Να αναπτύξετε το νόημα του αποσπάσματος σε μια παράγραφο 80-100 λ. αναπτυγμένη με τη μέθοδο των παραδειγμάτων και της αιτιολόγησης .
( Μονάδες 10)
Β2. Να γράψετε δύο τίτλους για το κείμενο που σας δόθηκε, έναν τίτλο με σχόλιο επιδοκιμαστικό και έναν με σχόλιο επικριτικό.
( Μονάδες 2)
Β3. α) «Σε μελέτες όπου οι καθηγητές ζητούσαν από τους μαθητές να λύσουν διάφορα προβλήματα χωρίς να τους δοθούν σαφείς οδηγίες, οι μαθητές παρουσίασαν μικρή βελτίωση». Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική στο παραπάνω απόσπασμα, όπου αυτό είναι εφικτό.
( Μονάδες 4)
β) Να αναφέρετε και να τεκμηριώσετε αναλυτικά τα δομικά μέρη και έναν τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου του κειμένου
( Μονάδες 5)
Β4. Προκαταλήψεις, αμφισβητήσουν, ευέλικτο, ικανότητα. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου
( Μονάδες 4 )
Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Το σχολείο σας οργανώνει μια εκδήλωση μαθητών, καθηγητών -εκπροσώπων των σχολικών μονάδων της περιοχής σας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να εκφωνήσετε μια ομιλία σχετικά με την αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. (500-600 λέξεις)
( Μονάδες 50)
Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
