Η Ιστορία, λένε, διδάσκει. Μέσα απ’ αυτήν μαθαίνουμε πολλά. Αντλούμε πρότυπα, υιοθετούμε αρχές, διαπαιδαγωγούμαστε. Κατά πόσο όμως αυτό είναι εφικτό; Πόσο ο έλληνας μαθητής, αποφοιτώντας από το σχολείο, θεωρείται ιστορικά τουλάχιστον πεπαιδευμένος; Κατά πόσο μπορεί να κατανοήσει τον ιστορικό λόγο και να αντιληφθεί τον καταλυτικό ρόλο της Ιστορίας στο κοινωνικό – και όχι μόνο – γίγνεσθαι;
Η απάντηση κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική είναι. Ο ιστορικός αναλφαβητισμός σε όλο του το μεγαλείο. Σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσής μας. Και βέβαια όλοι μας ανεξαιρέτως ευθυνόμαστε, πιστεύω, γι’ αυτό. Θα ήταν πολύ εύκολο να εξαπολύσουμε μύδρους προς πάσα κατεύθυνση. Ποια όμως η ουσία; Όλοι μας είμαστε υπαίτιοι γι’ αυτήν την κατάσταση, όντας εγκλωβισμένοι σ’ ένα σύστημα διοχέτευσης «αμάσητων», τις περισσότερες φορές, γνώσεων, σ’ ένα παιδικό μυαλό που μόλις και με δυσκολία μπορεί να ξεχωρίσει βασικές ιστορικές έννοιες.
Για να μάθεις την Ιστορία οφείλεις πρώτα να την κατανοήσεις. Για να την κατανοήσεις πρέπει να την προσεγγίσεις με κρίση. Για να έχεις κρίση πρέπει να υπάρχουν όλες εκείνες οι προϋποθέσεις που θα την καλλιεργήσουν. Για να την καλλιεργήσεις πρέπει να ακολουθήσεις ένα δικό σου διαφορετικό δρόμο που ίσως όμως σε βγάλει εκτός πορείας. Γιατί δυστυχώς ο μόνος δρόμος που ακολουθεί το σύστημα είναι αυτός που οδηγεί στο Πανεπιστήμιο. Κάθε άλλος δρόμος δείχνει να οδηγεί σε αδιέξοδο. Η χρησιμοθηρική γνώση θεριεύει. Η γενική παιδεία θυσιάζεται καθημερινά, ως άλλη Ιφιγένεια, στα κελεύσματα της σύγχρονης τάσης, που ακούει στο όνομα βαθμοθηρία. Ο όγκος της διδακτές ύλης τεράστιος. Ο χρόνος περιορισμένος. Ένα αδιάκοπο κυνήγι…
Και σ’ όλη αυτήν την κατάσταση αρκετά συχνά δεν έχεις συμμάχους. Εγχειρίδια περιληπτικότατα, που αδυνατούν να εισαγάγουν ομαλά και δημιουργικά το παιδί στο πνεύμα του μαθήματος. Αποσπασματικότητα, που κάνει την Ιστορία πολύ συχνά να μοιάζει με παζλ, του οποίου χάσαμε κάποια κομμάτια. Άγονος εγκυκλοπαιδισμός, που συνοδεύεται από στείρα αποστήθιση. Και αν προτείνεις στο παιδί να προσεγγίσει το κείμενο του σχολικού βιβλίου πιο εποικοδομητικά, πιο απλά, πιο προσωπικά – με «δικά του λόγια», όπως θα λέγαμε – ελλοχεύει ο κίνδυνος αρνητικής βαθμολόγησης από κάποιους ίσως βαθμολογητές, που υπηρετώντας το άτεγκτο γράμμα του βαθμολογικού νόμου, αδυνατούν να δώσουν το άριστα σ’ ένα γραπτό με κριτικό πνεύμα και προσωπική σφραγίδα. Τα παραδείγματα ανεξάντλητα. Τα βιώνουμε άλλωστε κάθε χρόνο. Μόνο οι «παπαγάλοι» επιβραβεύονται. Αυτοί επιβιώνουν από το δρεπανηφόρο άρμα των εξετάσεων.
Και εμείς, οι διδάσκοντες; Ποια η θέση μας; Θα ρισκάρουμε ή θα ακολουθήσουμε τον ασφαλή δρόμο; Τι θα επέλεγε το παιδί και πολύ περισσότερο ο γονιός του που μας εμπιστεύεται το μέλλον του; Να του καλλιεργήσουμε την κρίση ή να το περάσουμε στο Πανεπιστήμιο; Εύκολο ερώτημα πιστεύω. Η απάντηση εξίσου εύκολη.
Κι από την άλλη έρχεται το καλύτερο. Η εκχώρηση του δικαιώματος διδασκαλίας της Ιστορίας, ως δεύτερης ανάθεσης σε καθηγητές ξένων γλωσσών. Δεν έχω τίποτα με τους ανθρώπους, αλλά κάποια πράγματα έχουν και τα όρια τους. «Έκαστος εφ’ ω ετάχθη». Φαντάζομαι τον εαυτό μου, με την ιδιότητα του φιλολόγου, στο μέλλον να κληθώ για παράδειγμα να διδάξω κάποιο αντικείμενο ξένο προς αυτό που σπούδασα. Φευ.
Τι κάνουμε λοιπόν; Ατέλειωτα ευχολόγια… Για να γίνει ο σημερινός μαθητής πολίτης με ιστορική σκέψη και συνείδηση πρέπει να αλλάξουν πολλά. Ή καλύτερα, τα πάντα. Από το βιβλίο ίσως μέχρι τον τρόπο διδασκαλίας. Η μηχανική αποστήθιση να μετατραπεί σε γόνιμη αφομοίωση. Οι ιστορικές πηγές να αποτελέσουν πολύτιμο εργαλείο ενεργοποίησης της ερευνητικής ικανότητας του μαθητή. Το ίδιο το μάθημα να αποτελέσει αφετηρία προβληματισμού, κρίσης κι έρευνας. Ίσως τότε κάτι γίνει.
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
