«Η δημιουργία ως ενότητα της ψυχικής και πνευματικής ζωής» (βίντεο)
Γράφει ο Θανάσης Πάνου
«Τα περισσότερα από όσα μας συμβαίνουν», έλεγε ο RILKE, “δε μπορούμε να τα εκφράσουμε , ξετυλίγονται μέσα σε μια σφαίρα που ποτέ καμιά λέξη δεν την καταπάτησε. Κι από όλα πιο αδύνατο είναι να εκφράσουμε τα έργα της τέχνης, τις μυστηριακές αυτές υπάρξεις , που που η ζωή τους δε γνωρίζει τέλος, καθώς, καθώς πορεύεται πλάι στη δική μας, την πρόσκαιρη ζωή». Ξεκινώντας από μια τέτοια διαπίστωση θα ήταν ίσως προτιμότερο να συμφωνήσουμε από την αρχή, πως όλοι ξέρουμε τι είναι τέχνη, παρά να επιχειρήσουμε να την κλείσουμε στον αναπόφευκτα ασφυκτικό χώρο ενός ορισμού. Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνούμε πως ο άνθρωπος έδωσε έργα τέχνης προτού μπορέσει να μιλήσει για αυτά.
Η διαπίστωση του Schopenhauer πως «όλες οι τέχνες τείνουν προς την κατάσταση της μουσικής» αποκαλύπτει τις τρεις πραγματικότητες, δημιουργημένες αποκλειστικά από τον άνθρωπο, που με την βαθιά εσωτερική τους σχέση αντανακλούν την αδιάσπαστη ενότητα της ψυχικής και πνευματικής ζωής. Τον λόγο, την εικόνα και τη μουσική. Ο Κινέζος KuoHis, από τον ενδέκατο αιώνα, διαπιστώνει αντίστοιχα, ότι «το ποίημα είναι μια ζωγραφική χωρίς φόρμες και η ζωγραφική είναι ένα ποίημα με φόρμες». Μέσα από αυτόν τον διάλογο που ανοίγει ο καλλιτέχνης, άλλοτε αντιπαραθέτοντας και άλλοτε βυθίζοντας το εγώ του στις πραγματικότητες αποκαλύπτει τα μορφικά στοιχεία και τις σχέσεις με ότι τον περιβάλλει. Αυτή η εσωτερική αναγκαιότητα οδήγησε και τον ΚΑΝΤΙΝΣΚΥ στην διατύπωση ενός νέου εικαστικού κώδικα .
Περιληπτικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κώδικα αυτού, μέσα από την κατάταξη των χρωμάτων στη νέα αρμονία του αφηρημένου πίνακα, αποτελεί και ένα ποίημα που ξετυλίγει την γοητεία της ενότητας των εκφραστικών μέσων. Η θέρμη των χρωμάτων τα οδηγεί προς το κίτρινο και η ψυχρότητά τους προς το γαλάζιο. Το ανοικτό και το σκούρο, το μείγμα λευκού και μαύρου αυξάνει αισθητά την φυγόκεντρο ενέργεια του κίτρινου και την κεντρομόλο τάση του γαλάζιου. Το τονισμένο κίτρινο είναι επιθετικό και διαπεραστικό σαν τον ήχο μιας σάλπιγγας, είναι το τυπικό γήινο χρώμα ενώ το γαλάζιο είναι το τυπικό ουράνιο χρώμα. Το γαλάζιο ασκεί μια κατευναστική ενέργεια (σήμερα και πρακτικά χρησιμοποιείται ως βοηθητικό θεραπευτικό μέσο από την ψυχολογία) και όσο περισσότερο σκουραίνει τόσο μοιάζει με τους ήχους του φλάουτου, του βιολοντσέλου , κόντρα μπάσο και οργάνου. Στο πράσινο χρώμα, μείγμα κίτρινου και γαλάζιου, οι κινήσεις ουδετεροποιούνται. Το πράσινο είναι παθητικό , ικανοποιημένο με τον εαυτό του και συμπεριφέρεται στα άλλα χρώματα σαν τον αστό στην ανθρώπινη κοινωνία.
Το λευκό είναι το σύμβολο ενός κόσμου που ανυψώνεται πάνω από εμάς, είναι το μηδέν που προηγείται μιας νέας αρχής. Το μαύρο όμως είναι μια σιωπή χωρίς μέλλον και ελπίδα, είναι το χρώμα ενός μουσικού φινάλε. Το κόκκινο είναι μια δύναμη που συνειδητοποίησε το στόχο της. Είναι ένα χρώμα με πολλούς βαθμούς και επομένως με πολλές ψυχολογικές και συμβολικές συνέπειες. Το κόκκινο κιννάβαρι είναι το χρώμα του πάθους κι έχει ένα ήχο από τρομπόνι. Το φωτεινό κόκκινο έχει τον ήχο του βιολιού και εκφράζει την ευθυμία. Το πορτοκαλί κόκκινο έχει τον ήχο της καμπάνας που χτυπάει εσπερινό. Το βιολέ ηχεί σαν αγγλικό κόρνο.
Όπως στην παραδοσιακή θεωρία των χρωμάτων, που στηρίζεται στην οπτική του Newton, το κόκκινο, το πράσινο, το πορτοκαλί και ο μενεξεδί είναι συμπληρωματικά χρώματα. Στην αριστερή και την δεξιά άκρη της χρωματικής κλίμακας βρίσκονται το λευκό και το μαύρο , οι δύο αυτές χρωματικές εκδηλώσεις της «γαλήνης» . Της γαλήνης πριν από την γέννηση και της γαλήνης του τέλους-θανάτου.
Με το συνδυασμό ανάμεσα στο χρώμα και το σχήμα, σύμφωνα με τον καινούργιο κώδικα, δημιουργείται η καινούργια αρμονία του αφηρημένου πίνακα. Η εικόνα αυτή αποκλείει το αντικείμενο και την Τρίτη διάσταση, αλλά δεν αποκλείει το χώρο. Ο χώρος για τον ΚΑΝΤΙΝΣΚΥ μπορεί να εκφραστεί τόσο με το χρώμα , το οποίο δύναται να «προχωρεί» ή να «βαθαίνει», όσο και με το σχήμα, έτσι ώστε να μετατρέπεται σε ένα «ον που κυματίζει στον αέρα»,
Oι όμορφες λέξεις στη ποίηση, το έντονο χρώμα στη ζωγραφική, το ύφος και η ένταση στη μουσική αποτελούν αισθητά σύμβολα «στολίσματος» που προκαλούν μια ιδιότυπη συγκίνηση. Αλλά ο στολισμός, διακρίνεται και αυτός σε πολλές εντάσεις. Από τάση αποχωρισμού από τον πραγματικό κόσμο (πχ ψυχεδέλεια) έως την επίδειξη που θέλει να προκαλέσει γοητεία στο κοινό. Ο ΚΑΝΤ έλεγε ότι ένας άνθρωπος στην ερημιά δε θα στολιζόταν ποτέ, ούτε θα στόλιζε την καλύβα του. Υπάρχει όμως και η αντίθετη θέση, που αναφέρεται στην εσωτερική αισθητική συγκίνηση ως καθρέπτη της αναγκαιότητας για δημιουργία του ανθρώπου. Το ωραίο έτσι δεν αποτελεί απλά προνόμιο της τέχνης ως κοινωνικό γεγονός αλλά και της εσωτερικής βίωσης ως γεγονός καθημερινό της ζωής.
Οι τρεις πραγματικότητες – δημιουργίες του ανθρώπου – γίνονται υπερατομικές ως ιδέες για την εξέλιξη του πολιτισμού. Ο Palladio δεν απέλειψε τον Ικτίνο. ούτε ο Schakespeare τους αρχαίους τραγωδούς της Ελλάδας. Αντίθετα το κοινό πνεύμα της τέχνης, είναι ατό που ονειρεύτηκε ο Πλάτων ως το Ωραίο , που παρακινεί με όλες τις μορφές του, τον άνθρωπο να βιώσει κάποτε μια πολιτεία μικρών θεών επί γης.
